Gluten, buğday, arpa ve çavdar gibi bazı tahıllarda doğal olarak bulunan bir proteindir . Yiyecekleri bir arada tutan ve "esnek" bir özellik katan bir bağlayıcı görevi görür. Gluten, beklenmeyen yiyecekler de dahil olmak üzere birçok yiyecek türünde bulunabilir.
Gluten Hangi Besinlerde Bulunur?
Gluten içeren başlıca besinler şunlardır:
Buğday genellikle şu besinlerde bulunur:
Arpa genellikle şu besinlerde bulunur:
Çavdar genellikle şu besinlerde bulunur:
Tritikale buğdayla benzer bir kaliteye sahip daha yeni bir tahıldır. Genellikle şu besinlerde bulunur:
Etiket okumak, gluten içeren veya içermeyen ürünleri ayırt etmek açısından oldukça önemlidir.
Gluten Kimler İçin Zararlıdır?
Glutenin en kötü yanı, bazı kişilerde ciddi yan etkilere neden olabilmesidir. Bazı bireyler glutene karşı farklı tepkiler verirler. Vücut gluteni bir toksin olarak algılar ve bağışıklık hücreleri aşırı tepki vererek ona saldırır. Hassasiyeti olan bir kişi bilmeden gluten yemeye devam ederse, bu durum iltihaplanmaya yol açan bir tür savaş alanı yaratır. Yan etkiler, yorgunluk, şişkinlik, dönüşümlü kabızlık ve ishal gibi hafif semptomlardan; gibi otoimmün çölyak hastalığında görüldüğü istemsiz kilo kaybına, yetersiz beslenmeye ve bağırsak hasarına kadar ciddi sorunlara kadar uzanabilir. Glutensiz yeme alışkanlığına geçiş yapmak bu hasarları tersine çevirebilir. Sizin için hangi tür beslenme planının doğru olduğunu öğrenmek için sağlık uzmanınızla görüşün.
Glutensiz beslenmenin gerekli olduğu durumlar şunlardır:
Çölyak Hastalığı
Çölyak hastalığı, bir tür otoimmün rahatsızlıktır. Bu hastalıkta bağışıklık sistemi, glüten tüketildiğinde yanlışlıkla sağlıklı dokulara ve organlara —özellikle de ince bağırsak duvarına— saldırır. Glüten, bu bağışıklık tepkisini tetikleyerek ince bağırsağın astarına zarar verir. Bu durum; mide ağrısı, şişkinlik ve ishal gibi sindirim sistemi belirtilerine yol açabilir. Ayrıca sürekli yorgunluk, baş ağrıları, depresyon ve kemik ya da eklem ağrıları gibi sindirim dışı semptomlar da görülebilir. Zamanla, ince bağırsakta oluşan bu hasar besin emilimini engeller ve yetersiz beslenme, kilo kaybı gibi ciddi sonuçlara neden olabilir.
Gluten İntoleransı
Bu durum çölyak dışı glüten duyarlılığı olarak da bilinir. Çölyak hastalığınız olmadığı, ancak glüten yedikten sonra aynı semptomların bazılarını yaşadığınız anlamına gelir. Glüten intoleransı, çölyak hastalığının neden olduğu gibi ince bağırsakta aynı tür hasara neden olmaz. Glüten intoleransı glütenin kendisinden kaynaklanmayabilir bile. Glüten içeren bazı yiyeceklerde bulunan FODMAP adı verilen karbonhidratlar rol oynayabilir.
FODMAP, sindirim sisteminde rahatsızlık yaratabilen bazı karbonhidrat türlerini tanımlayan bir kısaltmadır. Bu terim; Fermentable (Fermente olabilir), Oligosaccharides (Oligosakkaritler – fruktanlar ve galaktooligosakkaritler), Disaccharides (Disakkaritler – laktoz), Monosaccharides (Monosakkaritler – fruktoz) and Polyols (Polioller – sorbitol, mannitol gibi şeker alkolleri) anlamına gelir. Bu bileşenler bazı kişilerde, özellikle hassas bağırsak sendromu (IBS) olan bireylerde, gaz, şişkinlik, ishal veya kabızlık gibi sindirim problemlerine yol açabilir.
Gluten Ataksisi
Bu otoimmün durum bazen glüten yiyenlerde çölyak hastalığıyla birlikte görülür. Glüten ataksisi bazı sinir dokularını etkiler. İyi hareket etmenize ve denge veya koordinasyonu korumanıza yardımcı olan kasları kontrol etmekte sorun yaratır. Araştırmalar glütensiz bir diyetin glüten ataksisini hafifletmeye yardımcı olabileceğini göstermektedir.
Buğday Alerjisi
Buğday alerjisi, bağışıklık sisteminin buğdayda bulunan gluteni veya başka bir proteini mikrop sanmasıyla oluşur. Bunu izleyen bağışıklık sistemi reaksiyonu, çölyak hastalığı veya gluten intoleransı ile aynı sindirim semptomlarından bazılarını gösterebilir. Buğday alerjiniz varsa, buğday kullanılmadan üretilen glutensiz yiyeceklerden genellikle fayda görebilirsiniz. Ancak, bu alerji yalnızca buğdaya karşı olduğundan, arpa ve çavdar gibi diğer gluten içeren tahılları diyetinizden çıkarmanız genellikle gerekmez.
Glutensiz Beslenme Gerekli mi?
Sağlıklı bireylerin gluten içeren besinleri tüketmesinde bir sakınca yoktur. Ancak çölyak hastaları, gluten hassasiyeti, gluten ataksisi olan bireyler veya buğday alerjisi bulunanlar için glutensiz beslenme bir zorunluluktur.
Glutensiz beslenme son yıllarda bir trend haline gelse de, bu diyeti uygularken dengeli beslenmeye özen göstermek gerekir. Çünkü glutensiz ürünler her zaman daha sağlıklı anlamına gelmez.
Öte yandan, glütensiz ürünlerin sayısının ve popülaritesinin artması, glutenin tüm bireyler için zararlı olduğu yönünde yanlış bir algının oluşmasına da neden olmuştur. Ancak unutmamak gerekir ki, glutenin sağlıklı bireylerde olumsuz bir etkisi olduğuna dair yeterli bilimsel kanıt bulunmamaktadır. Dahası, glutensiz beslenme bilinçsiz bir şekilde uygulandığında; lif, B vitaminleri, demir ve folat gibi önemli besin öğelerinde eksikliklere yol açabilir.
Sonuç olarak, glutenin bireysel toleranslara bağlı olarak etkili olduğu unutulmamalıdır. Vücudunu iyi tanımak, semptomlara dikkat etmek ve gerekiyorsa uzman görüşüne başvurarak kişiselleştirilmiş bir beslenme planı oluşturmak en sağlıklı yoldur. Gluteni tamamen hayatınızdan çıkarmadan önce, bu adımın gerçekten gerekli olup olmadığını anlamak için tıbbi değerlendirme yapılması oldukça önemlidir.
